ο σταυρός ως μέσον βασανισμού & εκτέλεσης

Η σταύρωση υπήρξε μία από τις πλέον επώδυνες και ατιμωτικές μεθόδους εκτέλεσης στην αρχαιότητα. Αν και οι Ρωμαίοι είναι αυτοί που τη διέδωσαν και τη συστηματοποίησαν, η πρακτική αυτή προϋπήρχε σε διάφορους λαούς της Ανατολής, συμπεριλαμβανομένων των Βαβυλωνίων, των Περσών, των Ασσυρίων και των Αιγυπτίων.

Η λέξη «σταυρός» δεν σημαίνει αποκλειστικά το γνωστό σχήμα με δύο κάθετα τεμνόμενα τμήματα ξύλου. Στη γενικότερη χρήση της αρχαιότητας, μπορούσε να αναφέρεται σε έναν απλό όρθιο πάσσαλο, σε ξύλινο σκόλοπα (παλούκι) ή σε δομή χιαστού σχήματος. Στους απλούς (ίσιους) πασσάλους, πολλοί αρχαίοι λαοί εκτελούσαν τους καταδίκους καρφώνοντάς τους πάνω τους, επιφέροντας ταχύ θάνατο. Οι Εβραίοι από την πλευρά τους, χρησιμοποιούσαν τέτοιους πασσάλους κυρίως για την έκθεση των πτωμάτων καταδικασμένων εγκληματιών που είχαν προηγουμένως εκτελεστεί, συνήθως με λιθοβολισμό (Δευτ.21:23).

Η εξέλιξη των σχημάτων του σταυρού

Οι Ρωμαίοι, βελτιώνοντας την τεχνική, καθιέρωσαν διάφορους τύπους σταυρού:

• Crux Simplex: Ένας απλός κάθετος πάσσαλος.
• Crux Commissa (σχήματος Τ): Αποτελούνταν από έναν κάθετο πάσσαλο και μία οριζόντια τραβέρσα στην κορυφή, σχηματίζοντας το γράμμα “Τ”.
• Crux Immissa (Λατινικός σταυρός, †): Η οριζόντια δοκός τοποθετούνταν πιο κάτω από την κορυφή του κάθετου πασσάλου, δημιουργώντας το γνωστό σταυρικό σχήμα.
• Crux Decussata (σταυρός του Αγίου Ανδρέα, Χ): Είχε χιαστό σχήμα και χρησιμοποιούνταν σπανιότερα

Αρχαιολογικά ευρήματα

Αρχαιολογικά στοιχεία δεν έχουν αποδείξει την ύπαρξη του ίδιου του σταυρού του Χριστού, ωστόσο έχουν βρεθεί υπολείμματα σταυρικών εκτελέσεων. Τα ποιο γνωστά είναι:

1. Το εύρημα του Γιόχαναν (Ιερουσαλήμ 1968)
   • Ανακαλύφθηκε ένας σκελετός άνδρα (Γιόχαναν Μπεν Χαγκολ) που είχε σταυρωθεί τον 1ο αιώνα μ.Χ. μ’ένα καρφί μήκους 11,5 εκ. καρφωμένο στη φτέρνα του. Ήταν η πιο άμεση αρχαιολογική απόδειξη σταύρωσης.
   • Η θέση του καρφιού δείχνει ότι τα πόδια του ήταν τοποθετημένα πλαγίως στον σταυρό με τρόπο που καθιστούσε αργό και βασανιστικό τον θάνατό του.
2. Ρωμαϊκά ανάγλυφα και τοιχογραφίες
   • Ορισμένες απεικονίσεις, όπως το περίφημο γκράφιτι του Αλεξαμένου (2ος αιώνας μ.Χ.), δείχνουν σταυρωμένους ανθρώπους σε σχήμα σταυρού.
   • Ανάγλυφα και τοιχογραφίες από τη ρωμαϊκή περίοδο επιβεβαιώνουν τη χρήση σταυρού με οριζόντια δοκό.
3. Αναφορές αρχαίων ιστορικών
   • Ο Ιώσηπος: Εβραίος ιστορικός του 1ου αιώνα μ.Χ., αναφέρει ότι κατά την πολιορκία της Ιερουσαλήμ (70 μ.Χ.), οι Ρωμαίοι σταύρωναν Εβραίους σε διάφορες μορφές σταυρών.
   • Ο Σενέκας ο Νεότερος: (1ος αιώνας μ.Χ.) περιγράφει διαφορετικές στάσεις σταυρωμένων, υπονοώντας ότι υπήρχαν ποικίλες μορφές σταυρών.
   • Ο Τάκιτος και ο Σουητώνιος αναφέρουν τη σταύρωση ως τακτική των Ρωμαίων.

Συμπεραίνοντας λέμε πως αν και δεν έχουν βρεθεί πλήρεις ξύλινοι σταυροί λόγω της φθαρτότητας του υλικού, οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις (όπως ο σταυρωμένος σκελετός του Γιόχαναν) και οι αρχαίες πηγές δείχνουν ότι οι σταυροί σε διάφορα σχήματα (†, Τ, Χ) δεν είναι απλή υπόθεση αλλά βασίζονται σε πραγματικές ρωμαϊκές πρακτικές.

Πως ήταν ο σταυρός του Χριστού

Ο σταυρός του Ιησού πιθανότατα ανήκε σε έναν από τους τύπους που έχουμε περιγράψει, αν και δεν υπάρχει απόλυτη βεβαιότητα για το ακριβές σχήμα του. Τα Ευαγγέλια και οι επιστολές των αποστόλων δεν δίνουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες, ούτε για τον σταυρό του Ιησού ούτε καν για εκείνους των ληστών που σταυρώθηκαν ο ένας δεξιά Του και ο άλλος αριστερά Του.

Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης αναφέρει ότι ο Ιησούς «εβάσταζε τον σταυρόν αυτού» (Ιωάν.19:17), ενώ ο Λουκάς σημειώνει ότι οι Ρωμαίοι αγγάρεψαν τον Σίμωνα τον Κυρηναίο να τον βοηθήσει στη μεταφορά του (Λουκ.23:26). Από αυτές τις περιγραφές προκύπτει ότι ο σταυρός του Χριστού δύσκολα θα μπορούσε να ήταν ένας απλός, ίσιος πάσσαλος, επειδή οι Ρωμαίοι είχαν ήδη εξελίξει τη μέθοδο της σταύρωσης. Παράλληλα, είναι απίθανο να ήταν ένας ενιαίος, ογκώδης σταυρός λατινικού ή βυζαντινού τύπου, καθώς το βάρος ενός τέτοιου σταυρού θα ξεπερνούσε τα 100 κιλά, (προκειμένου ν’ αντέξει το βάρος του μελλοθανάτου), γεγονός που θα καθιστούσε δύσκολη τη μεταφορά του.

Μια πάλι πιθανή εκδοχή θα μπορούσε να ήταν ο διαιρούμενος σταυρός σε σχήμα Τ (crux commissa), καθώς αυτός ήταν ο πιο συνηθισμένος και πρακτικός, για τον λόγο ότι οι Ρωμαίοι τον προτιμούσαν όχι μόνο λόγω της ευκολίας στη μεταφορά, (το οριζόντιο τμήμα του ζύγιζε 30 με 40 κιλά) αλλά και λόγω του χαμηλότερου κόστους κατασκευής του. Οι σταυροί άλλωστε χρησιμοποιούνταν για δημόσιες εκτελέσεις, κυρίως μη Ρωμαίων πολιτών κι έπρεπε να είναι λειτουργικοί και οικονομικοί. Όμως κι εδώ προκύπτουν κάποια ερωτηματικά.

Το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα Ευαγγέλια υπήρχε μια πινακίδα πάνω από το κεφάλι του Ιησού (Ιωάν.19:19-22, Ματθ.27:37, Μάρκ.15:26, Λουκ. 23:38) αποτελεί ένδειξη ότι ο σταυρός πιθανότατα δεν είχε το σχήμα Τ (crux commissa), αλλά περισσότερο το σχήμα του Λατινικού σταυρού († crux immissa).

Στον Λατινικό σταυρό, (†) το κάθετο ξύλο εκτείνεται πέρα από το σημείο όπου διασταυρώνεται με το οριζόντιο δοκάρι, αφήνοντας χώρο για να τοποθετηθεί η πινακίδα με την επιγραφή που έγραφε: «ΙΗΣΟΥΣ Ο ΝΑΖΩΡΑΙΟΣ, Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΙΟΥΔΑΙΩΝ».

Οι Ρωμαίοι τοποθετούσαν τέτοιες πινακίδες πάνω από τον καταδικασμένο για να αναγράφουν το έγκλημά του, ως προειδοποίηση και παραδειγματισμό για τους περαστικούς. Αν ο σταυρός είχε το σχήμα Τ, η πινακίδα θα έπρεπε να τοποθετηθεί μπροστά ή στο πλάι του οριζόντιου δοκαριού, κάτι που δεν συνάδει πλήρως με τη διατύπωση των Ευαγγελίων, που αναφέρουν ρητά ότι η επιγραφή ήταν πάνω από το κεφάλι του Ιησού.

το υποπόδιο στήριγμα στο σταυρό και η σημασία του

Σκοπός της σταυρώσεως δεν ήταν μόνο ο θάνατος, αλλά ο αργός βασανιστικός θάνατος του εσταυρωμένου, ώστε με την όσο το δυνατόν μακροχρόνια έκθεσή του σε κοινή θέα, ο λαός που παρακολουθούσε, να παραδειγματίζεται και να φοβάται.

Για  να παραμένουν εκτεθειμένοι για ημέρες με αυτόν τον ατιμωτικό τρόπο οι εσταυρωμένοι, οι ρωμαίοι τοποθετούσαν στο κάθετο δοκάρι του σταυρού, στο ύψος των άκρων των ποδιών, υποπόδιο στήριγμα, μια μικρή ξύλινη προεξοχή, στην οποία μπορούσε να στηριχθεί ο εσταυρωμένος και να ανακουφίσει τις αναπνευστικές του ανάγκες, γιατί διαφορετικά, κρεμάμενος μόνο από τα χέρια, θα κινδύνευε να πεθάνει σύντομα από ασφυξία .Με τον τρόπο αυτό ο θάνατος επέρχεται ύστερα από τρεις- τέσσερεις η και έξι μέρες.

Υπήρχε υποπόδιο στήριγμα στο σταυρό του Ιησού;

Οι ευαγγελιστές, στα γραπτά τους, δεν μας άφησαν καμία περιγραφή του σταυρού, πόσο μάλλον για το εάν υπήρχε ή όχι υποπόδιο στήριγμα στην περίπτωση του Ιησού. Το ίδιο ισχύει και για τους αποστόλους στις επιστολές τους, οι οποίοι –όπως έχουμε δείξει αλλού (βλ. «Ο αληθινός σταυρός του Χριστού»),  επικεντρώνονται αποκλειστικά στο νόημα της σταύρωσης του Χριστού και στο πάθος του Κυρίου. Οι ειδικοί, από την πλευρά τους, δεν μας παρέχουν κάποια βεβαιότητα σχετικά με το ζήτημα αυτό, ενώ οι χιλιάδες απεικονίσεις του εσταυρωμένου Ιησού συχνά μας αποπροσανατολίζουν, καθώς στηρίζονται σε αυθαίρετες εικασίες.

Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι υποθέσεις, λαμβάνοντας υπόψη ότι το μαρτύριο του Ιησού στον σταυρό διήρκεσε περίπου έξι ώρες. Το χρονικό αυτό διάστημα είναι αισθητά μικρότερο από το συνηθισμένο, καθώς σε άλλες περιπτώσεις η σταύρωση διαρκούσε τέσσερις ή πέντε ημέρες.

Αυτές οι σκέψεις μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η παρουσία ή η απουσία ενός υποποδίου στηρίγματος, μπορεί να έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διάρκεια του μαρτυρίου. Η πιθανή απουσία του θα είχε ως αποτέλεσμα την ταχύτερη κατάληξη του Ιησού, εξαιτίας της αδυναμίας του να στηριχθεί και να ανακουφίσει την πίεση στους πνεύμονες. Σε αυτή την επιβάρυνση προστέθηκαν η κακή φυσική του κατάσταση, οι οξύτατοι πόνοι από τα καρφιά και οι απερίγραπτες ταλαιπωρίες που υπέστη από τη σύλληψή του έως τον θάνατό του στον Γολγοθά (βλ. Κρεμάστηκε ή σταυρώθηκε ο Ιησούς;)

Τι λέει ο προφήτης Ιερεμίας;

Μια ενδιαφέρουσα βιβλική αναφορά, που ενδέχεται να σχετίζεται με αυτό το ζήτημα, προέρχεται από τον Ιερεμία. Αν και η προφητεία αναφέρεται στην ερήμωση της Ιερουσαλήμ, περιλαμβάνει το εξής στοιχείο: «Κατέρριψεν από του ουρανού εις την γην την δόξαν του Ισραήλ, και δεν ενεθυμήθη εν τη ημέρα της οργής αυτού το υποπόδιον των ποδών αυτού» (Θρ.2:1). Οι ανομίες της Ιερουσαλήμ προκάλεσαν την εγκατάλειψή της από τον Θεό, ο οποίος την παρέδωσε στους εχθρούς της χωρίς έλεος. Παρόμοια εγκατάλειψη ένιωσε και ο Ιησούς πάνω στον σταυρό, όταν, αφού άφησε τη δόξα του στους ουρανούς, οδηγήθηκε σε έναν ταπεινωτικό θάνατο χωρίς καμία θεϊκή στήριξη, «σαν να λέμε χωρίς υποπόδιο στον σταυρό». Αυτό έκανε το μαρτύριο ασύγκριτα πιο οδυνηρό αλλά και πολύ συντομότερο, διότι εάν ο θάνατος δεν είχε επέλθει πριν από την ημέρα του Σαββάτου και ενόψει του εορτασμού του Πάσχα, οι Ρωμαίοι στρατιώτες θα του συνέτριβαν τα οστά των ποδιών! Την πρακτική αυτή εφάρμοσαν στους δύο ληστές που σταυρώθηκαν δίπλα του, οι οποίοι μη μπορώντας ν’ ανασηκώσουν το σώμα τους για να αναπνεύσουν, πέθαναν γρ’ηγορα από ασφυξία. Ωστόσο, ο Θεός προφύλαξε τον Μεσσία από αυτή τη βίαιη πράξη, εκπληρώνοντας την προφητεία: «Αυτός φυλάττει πάντα τα οστά αυτού• ουδέν εκ τούτων θέλει συντριφθή» (Ψαλμ.34:20).

Συμπέρασμα

Αν και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα το ακριβές σχήμα του σταυρού του Ιησού, τα ιστορικά και αρχαιολογικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι πιθανότατα επρόκειτο για έναν σταυρό με Λατινικό σχήμα,(†) αφού αυτό εξηγεί τη θέση της πινακίδας πάνω από το κεφάλι. Ωστόσο, δεν μεταφέρθηκε ολόκληρος…ο Ιησούς μετέφερε μόνο το patibulum, το οριζόντιο τμήμα, κάτι που ήταν και η καθιερωμένη πρακτική της Ρωμαϊκής σταύρωσης…Το κατακόρυφο μέρος του παρέμενε σταθερά τοποθετημένο στον χώρο της εκτέλεσης…

Το γεγονός ότι ο Ιησούς στεκόταν μόνο στα καρφιά,- χωρίς κάποιο άλλο υποστήριγμα,- σήμαινε ότι κυριολεκτικά κρεμόταν από αυτά. Αυτό τον έκανε να αισθάνεται το σώμα του να εξαρθρώνεται και την ύπαρξή του στην κυριολεξία να διαλύεται κάτι που συνέβη μέσα σε έξη βασανιστικές ώρες. ΜΈΣΑ Σ’ ΑΥΤΌ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΌ ΔΙΆΣΤΗΜΑ το φρικτό και επώδυνο μαρτύριο του σταυρού τον οδήγησε στην ταχεία κατάρρευση του οργανισμού του. (βλ. «Τα δύο μερόνυχτα του θείου βασανιστηρίου»).

Γιάννης Μαστοράκος